E-Atık Toplama Ayrıştırma ve Geri Dönüşüm

Günümüzde bilgi ve teknoloji çağının en önemli sorunlarından biri teknolojik atıklardır. Artan nüfus ve ihtiyaçlara paralel olarak hızla gelişen endüstri ve teknoloji kullandığımız elektronik ve elektrikli olarak adlandırdığımız e-atık hacmini her geçen gün daha da arttırmaktadır.

Kullanıcısı tarafından kullanım ömrünü tamamlayan cihaz ve aletlerin başlıcaları şunlardır: TV, bilgisayar, yazıcı, telefon, faks, fotokopi makinaları, ekranlar, DVD, VCR, entegre devreler, yarı iletkenler, baskılı devreler, algılayıcılar, kablolar vs… Yapılan araştırmalara göre Türkiye’de yıllık 535.000 ton e-atık ortaya çıkmakta ve bu miktarın sadece 10.000 – 25.000 tonu (%2,5) geri dönüşüm firmaları tarafından toplanabilmekte ve sağlıklı geri dönüşüme tabi tutulmaktadır.
Geri kalan e-atıklar hurdacılar tarafından alınarak çeşitli şekillerde bertaraf edilmekte veya diğer hurdalarla beraber yitip giderken ve ihtiva olan değerli metaller ve iletkenler açısından da önemli bir değer kaybı yaşanmaktadır.

Bu atıklar bünyelerinde bulundurdukları klorlu solventler, bromlu alev geciktiriciler, PVC, ağır metaller, plastik ve gazlar, kurşun, civa ve kadmiyum gibi toksik maddeler sebebiyle çevre ve insan sağlığı açısından oldukça zararlıdır. Örneğin CRT tüpü içeren bir PC ekranının, ağırlığının yaklaşık %4-6’sı kadar kurşun barındırdığı bilinmektedir. İnsan sağlığına olan etkileri ve içerdiği değerli madenlerin geri dönüşüm yolu ile tekrar kullanıma sunulması, e-atıkların ve ihtiva edilen değerli metallerin geri dönüşümünün sürdürülebilir bir çevre sağlığı için önemini vurgulamaktadır. Dolayısıyla bu atıkların muhakkak profesyonel kadrolarca toplanarak öncelikle ayrıştırılması ve sonrasında geri dönüşümünün sağlanması Dünyamız ve yaşanılabilir bir çevre adına çok önemli bir süreçtir.

E-atıkların toplanması ve geri dönüşüm sürecine tabi tutulması için bu konuda öncelikle eğitim ve farkındalık, çevre bilinci ve teknik yeterlilik gerekmektedir. Yatırımı tamamlanmış, yıllık 10.000 ton e-atık entegre işleme kapasitesine sahip tesisi ile neredeyse el değmeden ve mümkün olan en yüksek geri kazanım oranına ulaşmayı başaran Evciler; deneyimli ve uzman kadrosu, yenilikçi ve dinamik yapısı ile faaliyet alanını her geçen gün genişletmektedir.

Türkiye’de 22.05.2012 tarihinde yayınlanan 28300 sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği (AEEE) ile e-atık konusundaki esaslar belirlenmiş, elektrikli eşyalardaki bazı zararlı maddelerin kullanımı sınırlandırılmış ve düzenlenmiş durumdadır. Bu tür atıkların toplanması, ayrıştırılması, yeniden kullanımı gibi işlemleri gerçekleştiren T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan Faaliyet Belgesi almış firmalar e-atıkların geri dönüşümü konularında faaliyette bulunmaktadır. Faaliyet Belgesi alan bu firmalar, söz konusu faaliyetlerini detaylı olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na aylık olarak bildirirler.

Söz konusu yönetmeliğin uygulanacağı ve yürürlüğe gireceği yakın geleceğe hazırlanan ve faaliyet konusu “çevre bilinci” ile iç içe geçmiş olan Evciler, kalite politikaları ve kendisine tahsis esilmiş Faaliyet Belgesi kapsamında faaliyet göstermektedir.

Adı geçen “Belge” ye uygun olarak, Evciler tesislerinde değerlendirilen atıklar şunlardır:

  • Büyük ev eşyaları (Bulaşık, çamaşır makinesi vb.)
  • Küçük ev aletleri (Elektrik süpürgesi, tost makinesi vb.)
  • Bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları (Bilgisayarlar, telefonlar vb.)
  • Tüketici ekipmanları (Video kameralar, müzik enstrümanları vb.)
  • Aydınlatma ekipmanları (Floresan, tasarruflu ampuller vb.)
  • Elektrikli ve elektronik aletler (Büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere matkaplar, testereler vb.)
  • Oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri (Video oyunları, jetonlu makineler vb.)
  • İzleme ve kontrol aletleri (Termostatlar, ısı ayarlayıcıları vb.)
  • Otomatlar (Para, içecek otomatları vb.)

Evciler e-atık toplama konusunda e-atık üreticisi konumunda olan yurt çapındaki tüm firmalar ve belediyelere ulaşmak isteği içindedir.

Evciler için geri dönüşüm; e-atıkların toplama ve ayrıştırmasıyla başlar ve geri dönüşüm işleminden çıkan değerli metallerin ve hammaddelerin raporlanması ile sonuçlanır. Geri dönüşüm döngüsünde temelde malzemeler toplanır, uygun araçlar ve yetkili şoförler ile tesislere taşınır, ön ayrıştırmadan geçerek ilgili sınıflara ayrılır, atıklar prosesten geçtikten sonra ortaya çıkan malzemeler tekrar sınıflarına göre ayrılarak ilgili kuruluşa gönderilmek sureti ile hammadde haline gelir ve ekonomiye geri dönüşümü sağlanır.

Aşamalardan bahsetmek gerekirse;

  • E-atık toplama: Uzun dönemli toplamalar için atık kutuları veya konteynır (container) yerleştirilmesi (büyük miktarlar için) mümkündür veya bir kereye mahsus gerçekleşecek alımlar için yapılacak olan sözleşme ile atıkların yerinde toplanması söz konusudur.
  • E-atık nakli: Nakil, ADR lisansına (Tehlikeli Atık Taşıma Sertifikası) sahip olan şoför ve taşıma lisansına sahip özel araç, araca özel metal ve plastik kasalar ve uygun personel ile yapılır. İstenirse nakil olan malzemeler mühürlü olarak yollanır ve denetçi eşliğinde tesislerde açılır. Her atık alımı ve naklinde ilgili ve gerekli formlar düzenlenerek İl Çevre Müdürlüğü ve T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı’na ilgili bildirimler gerçekleştirilir.
  • E-atık ön ayrıştırması: Malzemeler indirilirken yapılan “ön ayrıştırma” işleminde akü, floresan içeren aydınlatma cihazları, lambalar ve monitörler tasnif edilirler. Kalan atıklar ise depoya alınırlar.
    • Aküler, akü geçici depolama bölümünde biriktirilir ve ilgili akü geri dönüşüm tesislerine gönderilir.
    • Alkali piller ise, yetkili toplayıcısı Türkiye Pil İthalatçıları ve Üreticileri Derneği (TAP)’ne gönderilmek sureti ile bertaraf edilir.
    • Bahsedilen “ön ayrıştırma” işleminde ve “Ayrıştırma ve Demontaj Bandı”nda ortaya çıkan floresanlı aydınlatma cihazları ve CRT tüpler ve monitörler ayrı bölmelerde depolandıktan sonra bertaraf için İzmit Atık ve Artıkları Yakma ve Değerlendirme A.Ş. (İZAYDAŞ)’a gönderilir.
    • Elektronik kart, floppy, HDD gibi değerli metal içeren diğer parçalar ayrı bir depoya gönderilerek yurtdışında yerleşik lisanslı geri dönüşüm firmalarına ulaştırılır.
  • E-atık depolanması: Özel metal ve plastik kasalarda yer alan malzemeler uygun ve güvenli koşullarda depolanır, prosese girmek üzere bekletilir.
  • E-atık imhası: Depolanan mallar forklift yardımı ile kırıcı/blender içine atılarak 1 cm2’den küçük parçalar haline getirilir ve kırım sonrası ağırlığına/iletkenliğine göre el değmeden ayrışır. Ayrışan maddeler prosesin devamında big bag’lere dolar ve bu şekilde paketlenerek tartılır.

Tüm imha prosesi güvenlik kameraları tarafından kayıt altına alınmakta ve istendiğinde müşteriler tarafından internet üzerinden izlenmektedir.

  • Geri dönüşüm: İşleme sonucunda ortaya çıkan parçalar ve geri dönüşüm şekilleri şöyledir:
    • Demir; hammadde haline gelmek ve imalata girmek üzere geri dönüşüm tesislerine satışı yapılır.
    • Paslanmaz; geri dönüşüm tesislerine satışı yapılır.
    • Bakır, sarı (pirinç);  hammadde haline gelmek ve imalata girmek üzere geri dönüşüm tesislerine satışı yapılır.
    • Plastikler; hammadde haline gelmek ve imalata girmek üzere geri dönüşüm tesislerine satışı yapılır.
    • Ni-Cd, NiMH ve Li-ion olan piller; yurtdışındaki lisanslı geri dönüşüm firmalarına ihraç sureti ile geri dönüştürülür.
  • Raporlama: Bahsedilen geri dönüşüm sürecinin tüm aşamaları görüntülü kayıt altına alınmaktadır; ve yapılan işlemler sonucunda geri dönüşüm ve bertaraf oranları raporlanabilmektedir.